Avrupa Birliği (AB), 2026’dan itibaren tüm vatandaşlarına ücretsiz ve isteğe bağlı olarak “Avrupa Dijital Kimlik Cüzdanı” (European Digital Identity Wallet – EUDI) sunulacak düzenlemeyi onayladı. Kimlik, ehliyet, eğitim belgeleri ve daha fazlası tek bir dijital uygulamada toplanacak. AB vatandaşları ve sakinleri, ulusal hükümetler tarafından verilen yasal kimlik bilgilerini içeren dijital cüzdana erişim sağlayacak. Yeni sistem, fiziksel belgelerden dijitale geçişte en köklü adımlardan biri olarak değerlendiriliyor.
Dijital Kimlik Cüzdanı nedir?
Kısaca EUDI olarak bilinen Avrupa Dijital Kimlik Cüzdanı’nın, vatandaşlara günlük hayatta pek çok kolaylık sunacağı belirtiliyor. Öne çıkan kullanım alanlarından bazıları şöyle:
- Eğitim: İş başvurularında ya da üniversite kayıtlarında gerekli belgeler dijital cüzdanda saklanabilecek ve kolayca paylaşılabilecek.
- Seyahat: Biniş kartları, rezervasyon onayları ve kimlik doğrulama işlemleri dijital cüzdanla yapılabilecek. Belgelerin basılı kopyasını taşımaya gerek kalmayacak. Bu uygulamayı hayata geçireceğini açıklayan ilk şirket Lufthansa oldu.
- Ehliyet: Sürücü belgesinin dijital versiyonu indirilebilecek ve gerektiğinde kullanılabilecek. Fiziksel ehliyet taşımaya gerek kalmayacak.
- Kamu hizmetleri: Kimlik bilgileri güvenle doğrulanabilecek, vatandaşlar hem ulusal hem de sınır ötesi dijital kamu hizmetlerine çok daha hızlı erişebilecek.
Ön ödemeli SIM kart kaydı: Vatandaşlar, başka bir AB ülkesinde kimliğini doğrulamak ve yerel sağlayıcılardan ön ödemeli SIM kart almak için dijital cüzdanlarını kullanabilecek.
EUDI kullanımı zorunlu mu?
Yetkililere göre AB Dijital Kimlik Cüzdanı’nın kullanımı zorunlu değil. Vatandaşlar isterlerse bu dijital cüzdanı kullanabilecek, istemeyenler için herhangi bir mecburiyet bulunmuyor.
EUDI ücretli mi?
AB’den yapılan açıklamaya göre dijital kimlik cüzdanı tüm vatandaşlara ücretsiz olarak sunulacak. Günlük işlemlerde kullanım ücretsiz olacak; ancak eğitim, kredi ya da iş belgeleri gibi bazı özel belgeler veya sertifikalar için hizmet sağlayıcılara ücret ödenmesi gerekebilir.
Dijital kimlik süreci
Avrupa Birliği ülkeleri 2000’li yılların başından itibaren dijital kimlikler için ortak bir yaklaşım arıyordu. AB, 2014’te eIDAS adlı düzenlemeyi yürürlüğe koydu. Ancak Avrupa Komisyonu, dijital hizmetlerin artması ve gizlilik endişeleri nedeniyle 2021’de Avrupa Dijital Kimlik Çerçevesi’ni önerdi. Komisyon, herkesin kendi dijital kimliği üzerinde tam kontrol sahibi olması gerektiğini vurguladı.
AB Dijital Kimlik Cüzdanı’nın amacı sınırlar ötesinde dijital kimlik kullanımını kolaylaştırmak, güvenliği ve gizliliği ön planda tutmak. Düzenleme, AB Dijital Haklar Bildirgesi’ni destekliyor ve 2030’a kadar tüm AB vatandaşlarının dijital kimliğe erişmesini hedefliyor.
EUDI projesini kim geliştiriyor?
EUDI, özel sektörle iş birliği içinde geliştiriliyor. Finlandiya merkezli Findynet, Norveçli kimlik doğrulama şirketi Signicat ve İtalyan teknoloji firması Namirial, farklı pilot projelerle sistemin kullanım alanlarını genişletiyor. Bu çalışmalar, kimlikten iş belgelerine, bankacılıktan ulaşım hizmetlerine kadar pek çok alanda dijital cüzdanın entegrasyonunu amaçlıyor.
Eleştiriler ve endişeler
Dijital kimlik alanındaki ilerlemeler kadar eleştiriler de gündemde. Alman Tüketici Örgütleri Federasyonu (VZBZ) tarafından Şubat 2025’te yayımlanan kapsamlı bir raporda, dijital cüzdanın kullanıcıların mahremiyetini zayıflatabileceği uyarısı yapılıyor. Raporda şu risklere dikkat çekiliyor:
- Hükümetler ve özel şirketler arasında gizli iş birlikleri ile vatandaşların kimlik ve işlem verileri izlenebilir.
- Kullanıcılar, verilerinin kimler tarafından, hangi amaçlarla kullanıldığına dair yeterli şeffaflığa sahip değil.
- Mevcut güvenlik önlemleri, potansiyel gözetim mekanizmalarını tamamen engelleyemiyor.
Raporda “veri güvenliği ve mahremiyet ilkeleri”nin teknik şartnamelere dahil edildiği kabul edilse de mevcut düzenlemelerin hem güvenlik hem de kullanıcı hakları açısından “yeterince ileri gitmediği” ve ciddi revizyona ihtiyaç duyduğu belirtiliyor.
Uzmanlar ise şeffaf ve kullanıcı dostu bir uygulama geliştirilmesi halinde EUDI’nin Avrupa’da dijital işlemleri hızlandırabileceğini, küçük ve orta ölçekli işletmelere (KOBİ) maliyet ve zaman tasarrufu sağlayabileceğini hatırlatıyor. Estonya ve Belçika örnekleri, doğru kurgulandığında dijital kimlik sistemlerinin hem güvenliği artırabileceğini hem de vatandaşların günlük yaşamında büyük kolaylık sağlayabileceğini gösteriyor.
